De wetenschappelijke basis van EMDR therapie

EMDR wordt wereldwijd erkend als een van de meest effectieve behandelingen voor posttraumatische stressstoornis (PTSS) en andere trauma-gerelateerde klachten. De kracht van deze behandelvorm ligt in de directe benadering van het geheugensysteem. In tegenstelling tot reguliere gesprekstherapie, waarbij je uitvoerig praat over de gebeurtenis, richt EMDR zich op het neurologische proces van informatieverwerking. Het doel is niet om de gebeurtenis te vergeten, maar om de emotionele en fysieke reactie die eraan gekoppeld is te neutraliseren.

Onderzoek toont aan dat EMDR therapie vaak sneller resultaat oplevert dan traditionele therapievormen. Dit komt doordat de methode gebruikmaakt van het natuurlijke herstelvermogen van de hersenen. Waar praten soms vooral leidt tot inzicht, zorgt EMDR voor een daadwerkelijke verandering in hoe de herinnering ligt opgeslagen. De scherpe randjes gaan eraf, waardoor je weer kunt terugdenken aan de gebeurtenis zonder overspoeld te worden door angst of verdriet. Het is een doelgerichte interventie die specifiek is ontworpen om blokkades in de informatieverwerking op te heffen.

Hoe het brein stressvolle informatie opslaat

Normaal gesproken verwerken je hersenen ervaringen terwijl je slaapt, met name tijdens de REM-slaap. Informatie verhuist dan van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen. Bij een schokkende gebeurtenis of langdurige stress raakt dit systeem soms overbelast. Het brein maakt op dat moment zoveel stresshormonen aan, zoals adrenaline en cortisol, dat het natuurlijke verwerkingsproces stagneert. De ervaring wordt hierdoor niet “gearchiveerd”, maar blijft actief in het emotionele deel van de hersenen (het limbisch systeem).

Dit verklaart waarom je jaren na een gebeurtenis nog steeds fysiek kunt reageren alsof het gevaar nu plaatsvindt. Je ruikt een bepaalde geur, hoort een geluid, of ziet een beeld, en je lichaam schiet direct in de verdediging. Dit noemen we een ‘bevroren’ herinnering. Het brein heeft geen tijdstempel aan de gebeurtenis kunnen koppelen, waardoor het voor je gevoel altijd ‘nu’ is. EMDR helpt om deze bevroren toestand op te heffen en de herinnering alsnog naar de juiste plek in het brein te verplaatsen.

De functie van bilaterale stimulatie

Een uniek kenmerk van EMDR is het gebruik van bilaterale stimulatie. Dit betekent dat de linker- en rechterhersenhelft afwisselend worden gestimuleerd. Meestal gebeurt dit door met je ogen de vingers van de therapeut te volgen, die van links naar rechts bewegen. Ook kan er gebruik worden gemaakt van een koptelefoon met klikjes die afwisselend links en rechts te horen zijn, of trilapparaten (tappers) die je in je handen houdt.

Deze stimulatie heeft een tweeledig effect. Ten eerste vraagt het werkgeheugen veel aandacht om de bewegingen te volgen. Hierdoor is er minder capaciteit over voor de emotionele lading van de nare herinnering, waardoor de intensiteit van de emotie direct afneemt. Ten tweede activeert de afwisselende stimulatie het natuurlijke verwerkingsmechanisme van de hersenen, vergelijkbaar met wat er gebeurt tijdens de REM-slaap. Dit proces zorgt ervoor dat de koppeling tussen de herinnering en de emotionele reactie wordt verbroken. Voor wie in de Randstad woont en specifieke begeleiding zoekt, is EMDR Amsterdam een optie om dit proces onder deskundige begeleiding te starten.

Waarom sommige herinneringen blijven vastzitten

Niet elke nare gebeurtenis leidt tot trauma of klachten. Waarom de ene herinnering wel verwerkt wordt en de andere niet, hangt af van verschillende factoren. De intensiteit van de gebeurtenis speelt een rol, maar ook je gemoedstoestand op dat moment en de mate van sociale steun die je achteraf kreeg. Wanneer je je tijdens een gebeurtenis compleet machteloos voelde en er sprake was van levensgevaar of een ernstige integriteitsschending, is de kans groter dat de verwerking stagneert.

Ook opgestapelde stress kan ervoor zorgen dat de spreekwoordelijke emmer overloopt. Een relatief klein incident kan dan de druppel zijn die ervoor zorgt dat het verwerkingssysteem blokkeert. Het gevolg is dat je last krijgt van herbelevingen, nachtmerries of een constant gevoel van onveiligheid. Je merkt dat je bepaalde plekken of situaties gaat vermijden om die nare gevoelens niet te hoeven ervaren. Dit vermijdingsgedrag houdt de klachten echter in stand, omdat het brein nooit de kans krijgt om te leren dat de situatie nu veilig is.

Concrete toepassingsgebieden van EMDR

Hoewel EMDR bekend is geworden als behandeling voor PTSS, is het toepassingsgebied inmiddels veel breder. De methode is effectief bij diverse klachten die voortkomen uit negatieve ervaringen in het verleden. Het gaat niet alleen om eenmalige schokkende gebeurtenissen zoals een ongeval of overval, maar ook om meervoudige trauma’s of een pestverleden.

EMDR wordt succesvol ingezet bij:

• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Angst- en paniekstoornissen
• Fobieën (zoals vliegangst, tandartsangst of naaldenangst)
• Rouwverwerking die stagneert
• Negatieve zelfbeelden en minderwaardigheidsgevoelens
• Psychosomatische klachten (lichamelijke klachten zonder medische oorzaak)
• Slaapproblemen gerelateerd aan spanning

Ook bij faalangst of prestatiedruk kan EMDR helpen. Vaak liggen hier oude ervaringen van afwijzing of kritiek aan ten grondslag. Door deze herinneringen te neutraliseren, ontstaat er meer ruimte voor zelfvertrouwen. Mocht je in de havenstad wonen, dan kan EMDR Rotterdam de juiste plek zijn om aan deze specifieke angstklachten te werken.

De opbouw van een behandeltraject

Een EMDR-behandeling volgt een strak protocol om de veiligheid en effectiviteit te waarborgen. Het is geen therapie waarbij je “zomaar” begint met oogbewegingen. Een zorgvuldige opbouw is cruciaal. De therapeut zal eerst uitgebreid stilstaan bij jouw achtergrond en de specifieke klachten waar je tegenaan loopt. Er wordt een heldere casusconceptualisatie gemaakt: welke herinneringen zijn de boosdoeners en in welke volgorde moeten deze worden aangepakt?

Fase 1: Voorbereiding en stabilisatie
Voordat de daadwerkelijke traumaverwerking start, wordt er gekeken of je voldoende draagkracht hebt. De therapeut legt uit wat er gaat gebeuren en leert je technieken om je eigen spanningsniveau te reguleren. Dit zorgt ervoor dat je ook tijdens en na de sessies controle houdt over je emoties.

Fase 2: Target-selectie
Samen met de therapeut kies je het beeld dat de meeste spanning oproept. Dit noemen we het ‘plaatje’. Je focust op dit beeld, de bijbehorende negatieve gedachte (“ik ben machteloos”, “ik ben schuldig”) en de fysieke sensatie in je lijf.

Fase 3: Desensitisatie
Terwijl je je concentreert op het nare beeld, start de bilaterale stimulatie. De therapeut vraagt je om simpelweg op te merken wat er in je opkomt. Dit kunnen nieuwe beelden, gedachten of lichamelijke gevoelens zijn. Tussendoor wordt de stimulatie gestopt om kort te checken wat er gebeurt, waarna de volgende set start.

Fase 4: Installatie van positieve cognitie
Wanneer de spanning van het oorspronkelijke beeld is verdwenen, wordt er een positieve gedachte aan gekoppeld (“ik ben veilig”, “ik heb controle”). Deze wordt versterkt door opnieuw oogbewegingen toe te passen.

Wat gebeurt er tijdens de sessie in je hoofd?

Tijdens de sessie merk je dat het brein hard aan het werk gaat. In het begin kan de spanning even toenemen omdat je bewust teruggaat naar de nare herinnering. Zodra de afleidende stimulatie start, verandert dit vaak snel. Cliënten omschrijven het vaak alsof de herinnering “vervaagt”, “verder weg komt te staan” of “minder kleur krijgt”. Het beeld dat eerst angstaanjagend helder was, wordt onscherper of moeilijker op te roepen.

Het kan ook zijn dat je gedachten tijdens de sets alle kanten op schieten. Je denkt ineens aan een heel andere gebeurtenis of krijgt een fysieke reactie zoals trillen of geeuwen. Dit is normaal; het is een teken dat het zenuwstelsel de spanning aan het ontladen is. Je hoeft dit proces niet te sturen of te begrijpen, het brein doet het werk zelf. Voor inwoners van het midden van het land biedt EMDR Utrecht gespecialiseerde therapeuten die je door dit proces kunnen loodsen.

Het bijzondere aan verwerking van stressvolle herinneringen via deze methode is dat er vaak spontaan nieuwe inzichten ontstaan. Waar je eerst rationeel wel wist dat het niet jouw schuld was, maar het niet zo voelde, landt dat besef nu ook emotioneel. De cognitieve en emotionele hersendelen komen weer op één lijn.

Het effect op de lange termijn

Na een geslaagde EMDR behandeling is de herinnering niet weg, maar hij doet geen pijn meer. Je kunt aan de gebeurtenis denken zonder dat je hartslag omhoog gaat of het zweet je uitbreekt. Het is een feit uit het verleden geworden in plaats van een dreiging in het heden. Dit geeft een enorm gevoel van bevrijding en rust.

Omdat de oude “gevarenradar” niet meer constant aanstaat, houd je meer energie over voor het dagelijks leven. Je slaapt vaak beter, bent minder prikkelbaar en kunt je beter concentreren. Ook durf je vaak weer dingen te ondernemen die je eerder vermeed. De negatieve overtuigingen die je over jezelf had, maken plaats voor realistische, helpende gedachten. Dit werkt door in alle facetten van je leven, van je relaties tot je werk.

Soms is EMDR onderdeel van een breder traject. Als er naast trauma ook sprake is van andere problematiek, kan het zinvol zijn om EMDR te combineren met andere vormen van Therapie. Hierdoor pak je niet alleen het verleden aan, maar werk je ook aan gedragspatronen in het heden.

Praktische tips voor en na de behandeling

Om het meeste uit je EMDR traject te halen, is het goed om rekening te houden met een aantal zaken. Het is een intensieve behandelvorm die veel energie vraagt van je brein.

• Plan rustmomenten: Probeer op de dagen van de sessies geen drukke afspraken of belangrijke vergaderingen direct na de therapie te plannen. Je brein verwerkt nog uren door en je kunt je moe of wat ‘wazig’ voelen.
• Houd een dagboek bij: Soms komen er tussen de sessies door nieuwe herinneringen of dromen naar boven. Schrijf deze kort op zodat je ze de volgende keer kunt bespreken.
• Wees mild voor jezelf: Het kan zijn dat je emoties tijdelijk wat meer aan de oppervlakte liggen. Dit hoort bij het opruimproces. Accepteer dat je even wat minder belastbaar bent.
• Autorijden: Na een intensieve sessie kan je concentratievermogen tijdelijk verminderd zijn. Kijk of het mogelijk is om met het openbaar vervoer te komen of je te laten brengen, zeker bij de eerste sessies.

Contra-indicaties en veiligheid

Hoewel EMDR een veilige methode is, is het niet voor iedereen op elk moment geschikt. Stabiliteit is een voorwaarde. Als je in een acute crisis verkeert, ernstig depressief bent of middelen gebruikt die je gevoel verdoven (zoals veel alcohol of drugs), is het vaak beter om eerst te werken aan stabilisatie voordat je met traumaverwerking start. Medicatiegebruik hoeft geen probleem te zijn, maar meld dit altijd aan je therapeut.

Er wordt altijd zorgvuldig getoetst of je draagkracht groot genoeg is om de confrontatie met het verleden aan te gaan. De therapeut bewaakt hierin de grenzen. Het doel is genezing, niet het onnodig openhalen van wonden zonder dat deze weer dicht kunnen. Een professionele EMDR-therapeut is opgeleid om signalen van overbelasting te herkennen en de sessie indien nodig aan te passen.

De rol van de therapeut

De relatie met de therapeut is ook bij EMDR van belang, al is de rol anders dan bij praattherapie. De therapeut is hier meer een procesbegeleider. Hij of zij zorgt voor de juiste kaders, bewaakt het protocol en helpt je als het proces vastloopt. De therapeut hoeft niet alle details van de gebeurtenis te weten om de methode te laten werken. Dit kan een verademing zijn als je het lastig vindt om over bepaalde zaken te praten.

Tijdens de sessie zit de therapeut vaak schuin tegenover je. Hij of zij observeert nauwlettend je non-verbale reacties en vraagt regelmatig kort wat er gebeurt. De interventies zijn kort en bondig om het verwerkingsproces in je brein niet te verstoren. Het gaat erom het brein op het juiste spoor te zetten en het vervolgens zijn eigen werk te laten doen.

Veelgestelde vragen over het proces

Veel mensen vragen zich af of ze de controle verliezen tijdens EMDR. Het antwoord is nee. Je blijft volledig bij bewustzijn en je kunt op elk moment stoppen als je dat wilt. Het is geen hypnose; je bent er ‘gewoon’ bij. Een andere veelgehoorde vraag is of herinneringen gewist worden. Ook dat is niet het geval. Je weet nog precies wat er is gebeurd, maar de emotionele lading is eraf.

Soms zijn mensen bang dat ze “niets voelen” of “geen beelden zien”. Dit komt voor, maar vaak blijkt dat er toch verwerking plaatsvindt via lichamelijke sensaties of gedachten. Iedereen verwerkt op zijn eigen manier. Er is geen goede of foute manier om EMDR te ondergaan. Vertrouwen in de methode en de therapeut helpt, maar zelfs bij sceptische cliënten blijkt de techniek effectief te zijn. Het is een mechanisch proces in de hersenen dat in werking wordt gezet, ongeacht of je er heilig in gelooft of niet.